Gadolinyum bazlı kontrast maddeler güvenli midir?

Gadolinyum bazlı kontrast maddeler (GBKM) genel olarak güvenli kabul edilir. Standart 0.1 mmol/kg dozunda böbrek fonksiyonlarına olumsuz etki gözlenmemiştir. Bu nedenle böbrek fonksiyon bozukluğu söz konusu ile kontrastlı MR incelemeleri tercih edilir.

Nefrojenik sistemik fibrozis nedir?

Nefrojenik sistemik fibrozis (NSF) nadir görülen, cilt ve bağ dokularında fibrozis ile karakterize, klinik seyri değişkenlik gösteren, edinsel bir sistemik hastalıktır. Klinik olarak ölüme kadar varabilen ciddi olumsuz sonuçlar doğuran NSF daha çok ekstremitelerde gövdede dermatolojik bulgularla kendini gösterir. Bunlar arasında ciltte kalınlaşma ve sertleşme, kızarıklık, papüller, plaklar ve deride zamanla gelişen portakal kabuğu görünümü sayılabilir.Ayrıca eklemlerde kontraktürler meydana gelebilir. İç organlarda fibrozis ile ile seyreden bazı olgularda ilerleyici klinik seyir görülebilir. Kesin tanıya deri biyopsisi ile ulaşılır.

NSF ve GBKM kullanımı arasında ilişki var mıdır? GBKM kullanımının NSF oluşumunu tetiklediği düşünülmektedir. Ayrıca tekrarlayan GBKM veriliminde NSF görülme sıklığı artmaktadır. GBKM için NSF riskinde hangi unsur belirleyicidir?

GBKM için NSF patogeneziyle ilişkili temel faktör stabilitedir. Lineer GBKM’nin stabilitesi makrosiklik ajanlara kıyasla daha düşüktür.

Her GBKM için NSF riski söz konusu mudur?
GBKM’ler NSF riski yönünden 3 gruba ayrılmaktadır:
Yüksek risk grubu:
- Gadodiamide (lineer, non-iyonik)
- Gadopentetate dimeglumine (lineer, iyonik)
- Gadoversetamide (lineer, non-iyonik)
Orta derecede risk grubu:
- Gadobenate dimeglumine (lineer, iyonik)
- Gadofosvest trisodium (lineer, iyonik)
- Gadoxetate disodium (lineer, iyonik)
Düşük risk grubu :
- Gadobutrol (makrosiklik, non-iyonik)
- Gadoterate meglumine (makrosiklik, iyonik)
- Gadoteridol (makrosiklik, non-iyonik)

NSF için kimler risk altındadır?

İleri derecede (glomerular filtrasyon hızı < 30 ml/dak) veya akut süreçte böbrek yetmezliği hastaları, diyaliz hastaları, yenidoğanlar ve gebeler NSF gelişimi yönünden riskli kabul edilmektedir.

NSF için risk oluşturabilecek diğer durumlar nelerdir? Aşağıdaki klinik durumlara böbrek fonksiyonlarında azalmanın eşlik etmesi olasılığının bulunması nedeniyle kontrast madde verilimi öncesinde glomerüler filtrasyon hızı ölçümü önerilir;
* İleri yaş (>60)
* Böbrek hastalığı öyküsü (diyaliz, böbrek transplantı, soliter böbrek, geçirilmiş böbrek cerrahisi, böbrek tümörü öyküsü)
* Medikal tedavi gerektiren hipertansiyon
* Diyabet öyküsü
* Böbrek fonksiyonu normal hastalarda NSF görülür mü?

Böbrek fonksiyonu normal hastalarda NSF bildirilmemiştir.

GBKM kullanımında NSF riski azaltılabilir mi?

GBKM kullanımında ESUR Kontrast Madde Güvenlik Komitesi (Contrast Media Safety Committee; CMSC) başta olmak üzere farklı kuruluşlar tarafından yayınlanmış olan kılavuzlarda belirtilen öneriler doğrultusunda hareket etmenin NSF riskini azalttığı düşünülmektedir.

NSF gelişimi yönünden yüksek riskli GBKM’nin kullanımı ile ilgili olarak ne önerilmektedir?
Yüksek riskli GBKM;
* NSF gelişimi yönünden yüksek risk taşıyan hasta grubunda (GFR<30 ml/dk olan hastalarda) kesinlikle kullanılmamalıdır
* GFR 30-60 ml/dk aralığındaki hastalarda ise dikkatli kullanılmalıdır
* 0.1 mmol/kg’dan yüksek dozda kullanılmamalıdır.
* Her uygulanımından önce mutlaka serum kreatinin (eGFR) düzeyi ölçülmelidir.
* Ardışık iki uygulama arasında en az 7 gün süre bırakılmalıdır
* Emziren kadınlar emzirmeye 24 saat ara vermelidir.
* 1 yaşından küçük çocuklarda dikkatli kullanılmalıdır.
NSF gelişimi yönünden orta ve düşük riskli GBKM kullanımı ile ilgili olarak ne önerilmektedir?
Orta ve düşük riskli GBKM;
* GFR 30 ml/dk’nın altında olduğu hastalarda ve diyaliz hastalarında dikkatli kullanılmalı ve ardışık iki uygulama arasında en az 7 gün süre bırakılmalıdır.
* Kontrast madde uygulanmadan önce serum kreatinin (eGFR) düzeyinin ölçümü zorunlu olmayıp böbrek fonksiyonu yönünden sorgulama yeterlidir.
* Gebelikte ancak yaşamsal bir yarar beklentisi söz konusu ise kullanılmalıdır.
* Emziren kadınlar emzirmeye 24 saat ara vermelidir.
GBKM kullanımı için NSF riskini azaltmaya yönelik diğer öneriler nelerdir?
* Günlük uygulamada her bir hasta için kullanılan kontrast maddenin adının ve dozunun düzenli olarak kayıt altına alınması önerilmektedir.
* Kontrastlı incelemelerden önce aydınlatılmış hasta onamı alımının etkin bir biçimde uygulanması
* Genel olarak kontrastlı incelemeler mümkün olan en düşük doz ile gerçekleştirilmelidir.
* NSF yönünden riskli kabul edilen hasta grubunda GBKM uygulamasından kaçınılmalı ve alternatif tanısal yöntemlerin kullanımı göz önünde bulundurulmalıdır.
* İlaç atılımının bozulduğu bilinen veya bozulduğundan şüphe duyulan hastalarda, GBKM verilimi ile elde edilecek önemli tanısal bilginin kontrastsız MRG ya da diğer görüntüleme modaliteleri ile elde edilemediği durumlar dışında GBKM uygulamasından kaçınılmalıdır.
* Bununla birlikte, günlük uygulamada hastalardan endikasyonu iyi belirlenmiş hiç bir kontrastlı MR incelemesini esirgememek gerekir.

Kaynaklar:
- ESUR Guidelines on Contrast Media
- Thomsen HS, Morcos SK, Almén T, Bellin MF, Bertolotto M, Bongartz G, Clement O, Leander P, Heinz-Peer G, Reimer P, Stacul F, van der Molen A, Webb JA. Nephrogenic systemic fibrosis and gadolinium-based contrast media: updated ESUR Contrast Medium Safety Committee guidelines. Eur Radiol 2013; 23:307-318.
- ACR Manual on Contrast Media: Nephrogenic Systemic Fibrosis
- FDA Drug Safety Communication: New warnings for using gadolinium-based contrast agents in patients with kidney dysfunction
- Thomsen HS. How to Avoid Nephrogenic Systemic Fibrosis: Current Guidelines in Europe and the United States. Radiol Clin N Am 2009;871-875.

* Türk Radyoloji Derneği websitesinden alıntıdır.